Anavatanı Uzakdoğu olsa da çay bu toprakların en sevilen içeceklerinden. Kahvaltımıza, tatlımıza, yemeğimize, muhabbetimize hatta yalnızlığımıza eşlik eder. Boşuna, “Biz çayın yalnızlığa iyi gelen tarafını da severiz” dememiş Oğuz Atay. Siyahı, beyazı, yeşili ile çayın tarihine kısaca bir göz atmaya ve kış çaylarıyla tanışmaya hazır mısınız?
— Çayın tarihi oldukça eskiye, M.Ö. 26’ncı yüzyıla kadar uzanıyor. İlk çayın M.Ö. 2737 yılında Çin’de yetiştirildiği biliniyor. O dönemlerde çay yaprakları tedavi amacıyla çiğneniyordu. Bir söylenceye göre Çin’de tarımın kurucusu olarak anılan İmparator Shen Nung, çay yapraklarının kaynar su dolu çömleğin içine düşmesiyle çayı tesadüfen keşfetti. Bu keşfin ardından çayın tiryakisi olan imparator, kurduğu çay bahçeleri ile çay tarımının gelişmesini sağladı. Çay, 6’ncı yüzyıla kadar Çin’de yaprakların preslenmesiyle oluşan tabletlerin çiğnenmesi yoluyla tüketiliyordu. 6’ncı yüzyıldan itibaren bu tabletler suda demlenerek çay yapılmaya başlandı. 10’uncu yüzyıla gelindiğinde artık toz haline getirilen çay, bir çanağın içinde sıcak suda iyice karıştırılarak hazırlanıyordu. Çayın bugünkü gibi demlenerek içilmesi ise Ming Hanedanı döneminde yaygınlaştı.
Çayın anavatanı kimilerine göre Çin’in güneybatı bölgeleri, kimilerine göre de Hindistan’ın kuzeybatı bölgeleri. Çay kelimesi dünya dillerine Çince “t’e” ve “ch’a” sözcüklerinden geçmiş. Ünlü filozof Konfüçyüs, M.Ö. 500 yıllarında çaya ilişkin bilgileri derledi, yararlarını anlattı, çay bitkisinin yetiştirilmesi ve içilmesini halka önerdi. Çay hakkındaki ilk kitap M.S. 780 yılında, Lu-Yu tarafından yazıldı ve Cha Ching adıyla yayımlandı. Çin’de Budist rahipler de çay kültürünün yerleşmesi ve yayılmasına katkıda bulundular. Hinduizm ve Budizm’de çay kutsal bir bitki olarak kabul ediliyor.
Avrupa’da çay
Çin’den etkilenen Japonya’da da M.S. 805 yılında çay tarımı başladı. 12’nci yüzyılda İpek Yolu ile bir duraktan diğerine taşınan çay, o dönemlerde para yerine geçecek kadar değerliydi. Çin ve Japonya, çayın ritüelleri ve çay kültürünün incelikleri ile uğraşırken, Avrupa da nihayet çayla tanıştı. 1560 yılında gelişmiş donanmaya sahip Portekiz, ilk çay ticaretini yaptı. Gemilerle Çin’den Lizbon’a gelen çay, buradan Hollanda, Fransa ve Baltık Denizi ülkelerine dağıtıldı. Ardından Hollanda da kendi donanmasını devreye sokarak Çin’den çay getirmeye başladı. Böylece çay, Avrupa’da yaygınlaştı. O dönemlerde oldukça pahalı olan çayı sadece zenginler içebiliyordu.
Peki, çay denilince ilk akla gelen ülkelerden İngiltere çayla nasıl tanıştı? Londra’da gazetelerde ilk çay reklamına 1658 yılında rastlanıyor. O yıllarda çaya rağbet o kadar fazlaydı ki çay almak için özel çay jetonları bile bastırıldı. Arka arkaya, yalnızca çay satan çay evleri açıldı. 1675 yılına gelindiğinde çok tuhaf bir şey oldu; İngiltere’deki bütün kahvehane ve çay evleri kapatıldı. Çayın satılması ve içilmesi yasaklandı. Ama tabii ki bu yasak fazla uzun sürmedi. Bu arada İngilizler, çayı Çin’in tekelinden çıkarmaya karar vermişti. Hindistan ve Sri Lanka’da çay yetiştirmeye başladılar. Bu da çayın fiyatını ucuzlattı ve halk tarafından yaygın tüketilmeye başlandı.
Türkiye’de çay
Osmanlı’ya çay, Çin’den Rusya yoluyla ya da Güneydoğu Asya ve Hicaz yoluyla geliyordu. Hicaz ve Bursa valiliklerinde bulunan ve ‘çaycı’ lakabıyla tanınan Hacı Mehmet Efendi’nin 1877 yılında yayımladığı ‘Çay Risalesi’ adlı kitap, Osmanlı’da çayla ilgili ilk yazı olarak biliniyor.
Türkiye’de çay üretimi 1870’lerde Doğu Karadeniz’de başladı. ‘Çayın babası’ olarak da anılan Ziraat Genel Müdürü Zihni Derin’in çabalarıyla 1937’de Rize ve çevresinde çay üretim bahçeleri oluşturuldu. Türkiye’nin ilk çay fabrikası olan Rize Çay Fabrikası, 1947’de üretime başladı. 1971’de Çay-Kur kuruldu. Hatta çay, bazı ilçelerin adını bile değiştirdi. Çay tarımının gelişmesiyle Rize’nin Mapavri ilçesinin adı Çayeli, Trabzon’un Kadahor ilçesinin adı da Çaykara olarak değiştirildi. Türkiye; Hindistan, Çin, Sri Lanka ve Kenya’dan sonra çay üretiminde beşinci sırada. Çay tüketiminde ise İngiltere ve İrlanda’nın ardından üçüncü sırada yer alıyoruz.
— Çay nasıl demlenir?
Çayı demlerken musluk suyu yerine içme suyu kullanırsanız çok daha iyi bir verim alırsınız. Ayrıca çayın aromasını tam olarak almak istiyorsanız, porselen demlik tercih edin. Çayı önce soğuk suyla yıkayın. Alttaki çaydanlığı su ile doldurun. Üstteki demliğe üç yemek kaşığı siyah çay (dört kişi için) koyun. Su ısınmaya, yani buharı tütmeye başladığında üst demlikteki çayın üzerine kaynayan sudan ekleyin. Suyu yüksek mesafeden hava ile temas edecek şekilde çayın üzerine dökün. Alttaki çaydanlığa su ekleyip en az 10 dakika demlenmeye bırakın. Demledikten sonra 30-35 dakika içinde mutlaka tüketin.
Kış çayları
Fotoğraflar Altan Aykan çekim Ronnefeldt – Dem Karaköy
52 | Apple&Cinnamon
Elma ve Tarçın
Keskin baharatlar, yoğun tarçın ve taze sulu elmalar. Kışın sıcak, yazın buzlu olarak tüketebileceğiniz mükemmel bir kombinasyon.
41 | Smoked China
Tütsülenmiş Çin Çayı
Tütsülenmiş Çin çayı. Kurutulma aşamasında yanan reçineli çam odunlarından gelen is aromasıyla hafif ve lezzetli bir füme çay.
19 | Ginger Twistst – Çin
Zencefil Esansı
Ayvanın hafif tatlılığının, zencefilin keskinliği ile buluşması. Son derece aromatik, canlı ve taptaze bir yeşil çay.
53 | Chill Out With Herbs
Şifali Bitkilerle Rahatlama
Stresinizi atmanıza yardımcı olacak Ronnefeldt Chill Out with Herbs harmanının içeriğinde roybos, böğürtlen yaprakları, melisa, portakal, ayçiçeği yaprakları ve peygamber çiçeği yer alıyor. Portakal ve krema tadındaki bu özel içecek, içinizdeki dinginliğe ulaşmanızda sizin için bir yol gösterici.
51 | Get the Power
Güç Kazandırıcı
Karışımda yer alan kırmızı frenk üzümü ve kola bitkisi ile enerjinizi en üst seviyede tutmanıza yardımcı oluyor. Ronnefeldt Get the Power harmanı aynı zamanda amber çiçeği, elma parçacıkları, portakal kabukları, mürver çiçeği ve tatlı böğürtlen yapraklarıyla tatlandırılmış.
39 | Chai – Hindistan
Hint çayı
Güçlü baharatların baş döndürücü aroması, siyah çayın iddialı lezzeti ile buluşuyor. Hindistan’ın çay tarlalarından gelen bu yaz hasadı siyah çay, tarçın, rezene, zencefil, karanfil, karabiber ve anason ile harmanlanıyor.
10 | Jasmine Pearts
Yasemin Neşesi
Bu nadir çayın yaprakları Çin’de elle toplanıyor ve küçük toplar halinde yuvarlatılıyor. İnanılmaz çiçeksi tadını ve kokusunu veren ise yeni toplanmış taze yasemin çiçekleri.
7 | Chinese Spring
Çin Baharı
Yüksek kalite Pai Mu Tan beyaz çayının, çarkıfelek meyvesi ile harmanlandığı, yumuşak aromalı, tüm duyulara seslenen bir çay.
5 | Silver Yunnan
Gümüş Yunnan
Geniş, parlak ve gümüşi çay tomurcuklarının açığa çıkardığı yumuşak içimli, meyvemsi ve ağızda çiçeksi bir tat bırakan lezzet. Kış aylarında içinizi ısıtacak.
34 | Bourbon Vavanilla
Bourbon Vanilyası
Dünyanın en lezzetli vanilyalarının yetiştiği Bourbon Adaları’ndan gelen Bourbon vanilyası ve portakal çiçeklerinden gelen uçucu yağların verdiği ferahlık, yüksek kalite siyah çay ile buluşuyor.
49 | Herbs & Ginger
Şifalı Otlar ve Zencefil
Zencefil, meyan kökü, limon otu, karabiber, gül yaprakları, tarçın, papatya ve mine çiçeği ile oluşturulan muhteşem karışım. Ayurvedik reçetelere göre hazırlanan formülün verdiği güç ve iyileştirici özelliğiyle sıra dışı bir çay deneyimi yaşatıyor.