Van otlu peyniri, Karakovan balı, cacık, murtuğa, kavut ve diğerleri… 2014 yılında Guinness Rekorlar Kitabı’na adını yazdıran ‘Van Kahvaltısı’ bu defa da UNESCO’nun listesine girmeye hazırlanıyor.
Tarihi ve doğasıyla ön plana çıkan Van’ın kültürünün en önemli parçalarından biri de hiç şüphesiz yemek kültürü. Van’ın yemek kültürü söz konusu olduğunda ise başrolde kahvaltısı var. Yöre halkının ağırlıklı olarak hayvancılıkla uğraşması, mutfağa da yansımış durumda. Özellikle de Van kahvaltısının ünü ülke sınırlarını çoktan aştı.
Peki bu dillere destan Van kahvaltısında neler var? Neler yok ki! Hakiki Karakovan balı ve kaymak, süt, tereyağı, murtuğa, yumurta, özel Van pidesi, açık ekmek, lavaş, cacık, tahin pekmez, sucuklu yumurta, kavurmalı yumurta, otlu peynir, melemen, zeytin, reçel, taze ve eski kaşar peyniri, kavut, domates ve biber, ceviz veya fındık…
A’dan z’ye van kahvaltısı anlatıldı
Van’ın mutfak kültürü anlamında en önemli değerlerinden biri olan Van kahvaltısı, UNESCO yolcusu. İl Kültür Müdürlüğü ve Yüzüncü Yıl Üniversitesi tarafından Van kahvaltı kültürünün UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültüre Mirası listesine alınması için başlatılan çalışmaların sonuna gelindi. Van kahvaltı kültürünün geçmişten günümüze gelişiminin de anlatıldığı kapsamlı bir dosya hazırlandı.
Van otlu peyniri, Van cacığı, murtuğa, kavut, gül reçeli, Van balı, Van kaymağı ve diğer Van’a özgü kahvaltı ürünlerinin detaylı bir şekilde anlatıldığı dosyada yakın zamana kadar Van bahçeli evlerinin önünde yapılan kahvaltılar da anlatıldı. Hazırlanan dosya UNESCO’ya sunulmak üzere Kültür ve Turizm Bakanlığı’na gönderilecek. Geleneksel Van kahvaltısının A’dan Z’ye anlatıldığı dosyanın hazırlanması yaklaşık altı ay sürdü. Geleneksel ürünlerinin tamamının yapım aşamaları sırasıyla kayda alındı. Bakanlığa sunulacak olan dosyada hem Van kahvaltı kültürünün detayları hem de geleneksel ürünlerin yapım aşamaları anlatıldı. Ayrıca dosyaya Van kahvaltı kültürünü anlatan bir video çalışması da eklenecek.
Üniversite ile ortak çalışma
Van İl Kültür ve Turizm Müdürü Muzaffer Aktuğ konuyla ilgili önemli bilgiler verdi: “Van’ımızın namı ülke sınırlarını aşan kahvaltısı hak ettiği değeri almış durumda. Biz bu değere değer katacak bir hamlede bulunduk. Yüzüncü Yıl Üniversitemiz ile birlikte geleneksel Van kahvaltısının UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası listesine alınması için girişimde bulunduk. Türkiye’nin bu yıl itibarıyla Türk kahvesi, tören keşkeği, lavaş ekmek yapımı gibi UNESCO’nun İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası’na kaydedilmiş toplam 17 unsuru bulunuyor. 18’inci unsur neden Van’dan olmasın dedik. Daha önce Van Kalesi ve Akdamar Adası ve Kilisesi’ni UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne girişleri için gerekli çalışmaları yaptık ve iki unsurumuzun geçici kayıtlarını gerçekleştirdik. Bu sefer somut olmayan kültürel bir unsurumuzu kaydetmek için çalışma başlattık. Kahvaltı kültürümüzü detaylı bir şekilde anlattık.
Sadece günümüz kahvaltı salonlarında verilen kahvaltıyı değil, bu kahvaltının temelini oluşturan ve bir zamanların Van’ının tek katlı bahçeli evlerinde yapılan kahvaltıyı, bu kahvaltılarda yenilen ürünlerin yapılış aşamaları ve bunların etrafında şekillenen kültürü anlattık. Peynirin, balın, kaymağın, murtuğanın, kavutun, gül reçelinin yapılış aşamalarını, yapılırken insanlarımızın sergilediği yardımlaşmayı anlattık. Kısacası Van kahvaltı kültürünü anlattık. İnanıyorum ki Bakanlığımızın da yardımlarıyla UNESCO yetkilileri Van kahvaltı kültürünün korunması gereken ‘İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası’ olduğuna ikna olacak ve bu güzel kültürü listeye alacaklardır”.
Van’ın kahvaltılık lezzetleri
Otlu peynir
Van ile adeta özdeşleşmiş otlu peynire yaklaşık 25 farklı ot ilave edilebiliyor. Söz konusu otlardan bazıları mendi, sirmo, yabani nane, kekik ve heliz. Meralarda beslenmiş koyunlardan elde edilen süt birtakım işlemlerden geçiyor ve bu işlemler sayesinde peynirin kıvamı tutturuluyor. Kıvamı tutturulmuş peynir, boşluk kalmamasına özen gösterilerek, tuzlanıyor ve küp şeklinde toprağa yerleştiriliyor. Topraktaki peynirler 3-7 ay arasında yenilecek kıvama geliyor. Otlu peynir C vitamini yönünden dünyanın en zengin peynirleri arasında gösteriliyor.
Cacık
Süzme yoğurdun içerisine ince doğranmış maydanoz, isteğe göre dereotu, tuz karıştırılıyor, arzu edilirse acı biber doğranıyor, kahvaltılarda yeniyor. Süzme yoğurt yerine çökelek de katılabiliyor, içine tereyağı ekleniyor ya da tereyağı yanına bırakılarak servis yapılıyor.
Kavut
Buğdayın kavrularak öğütülmesi sonucu elde edilen bir un çeşidi. Günlük yeneceği zaman yağ ile karıştırılarak sıcak olarak servis ediliyor. Kavut, Urartular zamanında uzun savaşlar sırasında askerlerin beslenmesinde kullanılmış ve günümüze kadar gelmiş.
Murtuğa
Van ve çevresine has olan murtuğa, un, yumurta ve tereyağının karışımıyla yapılıyor. Elde edilen hamur önce teflon tavada tereyağında kızartılıyor. Sonra yavaş yavaş tereyağının içine dökülüyor. İyice kavurduktan sonra rengi hafif kırmızılaşınca yumurta kırılıp servis ediliyor. Balla birlikte yenildiğinde daha lezzetli oluyor.
Van çöreği
Yapımında süt, tereyağı, un ve tuz kullanılıyor. Tüm malzemeler iyice harmanlanıp fırına veriliyor. 70 derecede 10 dakika kadar pişiriliyor. Pişirmek için en ideali odun fırınları.