Binlerce yıllık memecik türü zeytin ağacına ev sahipliği yapan, medeniyetlerin beşiği Muğla’nın Milas ilçesinde kasım ayı hasat zamanıydı. Türkiye’de ilk defa AB’den coğrafi işaret alan ‘ Milas Zeytinyağı ’, şifası ve lezzetiyle daha fazla ilgiyi hak ediyor …
10 milyona yaklaşan zeytin ağacıyla Türkiye’de önemli bir zeytincilik merkezi olan Milas’ta, son yıllarda zeytincilik alanında önemli gelişmeler yaşanmaya başlandı. Milas Ticaret ve Sanayi Odası (MİTSO) tarafından, Türk Patent Enstitüsü’nden, Milas zeytinyağının ve yağlı zeytinin coğrafi işaretleri alındı. Daha sonra Türkiye’nin ilk ve tek AB coğrafi işaretli ‘Milas Zeytinyağı’, MİTSO tarafından tescil ettirildi. Yakın tarihe kadar dökme ve rafinerilik zeytinyağı olarak nitelendirilen Milas memecik zeytinyağında, üretimde bilinçlenme ve bilimsel yöntemleri kullanma sonucunda markalaşmada önemli adımlar atıldı. ‘Milas Zeytinyağı’nın kalite yolculuğu her gün gelişerek devam ediyor. İlki 2014 yılında gerçekleşen Milas Zeytin Şenliği’nin bu yıl 7’ncisi “Tadında Milas var” sloganıyla 13-14 Kasım tarihlerinde gerçekleştirildi. Milas’ta bu yıl 6 bin ton zeytin hasadının yapılması bekleniyor. Milas zeytin hasadı vesilesiyle sohbet etme fırsatı bulduğumuz Zeytindostu Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Fügen Durlu Özkaya’dan Milas zeytini ve zeytinyağı ile ilgili önemli bilgiler aldık, zeytinyağı tadımcılığının inceliklerini öğrendik, zeytinyağı satın alırken nelere dikkat etmemiz gerektiğini hatırladık…
RAKAMLARLA MUĞLA’DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI
• Muğla’da 2020 yılı TUİK rakamlarına göre 16.983.081 adet zeytin ağacı var.
• Milas, 8.229.100 adet meyve veren zeytin ağacı ile Muğla’nın toplam zeytin ağaçlarının yüzde 48,45’ine sahip.
• 2016 yılından bu yana Türkiye’nin coğrafi işaretli ürünlerinden biri olan ‘Milas Zeytinyağı’, 23 Aralık 2020’de Avrupa Birliği tarafından verilen uluslararası coğrafi işarete sahip Türkiye’nin ilk ve tek zeytinyağı oldu.
• Muğla, 205 adet zeytinyağı sıkma ve ambalajlama tesisine ve 150’den fazla zeytinyağı markasına sahip.
• 2020 yılındaki kayıtlara göre 4 ton, 2021 yılında şu ana kadar yapılan kayıtlara göre 9,5 ton zeytinyağı ihracatı yapıldı.
• Sofralık zeytinde rekolte 21 bin 467 ton, yağlık zeytinde ise 228 bin 337 ton.
• Ekonomik getirisi ortalama olarak yağda 210 milyon TL, sofralık zeytinde ise 21 milyon TL civarında.
Muğla/Milas yöresinde yetişen memecik zeytininin ve bu zeytinden elde edilen zeytinyağının özelliklerini öğrenebilir miyiz sizden?
Memecik çeşidi, adını meyvenin uç kısmında bulunan küçük sivri bölümden alır. Periyodisitesi güçlü bir çeşit olmakla birlikte iyi bakım koşullarında bu davranışı azaltmak mümkündür. Geleneksel olarak yağlık zeytin diye şöhret edinmiş olsa da son zamanlarda yerelden genele yayılan sofralık zeytin kullanımında da tüketicilerin yoğun ilgisini kazandı. Özellikle ‘Milas yağlı zeytin’ olarak adlandırılan hazırlama tekniği gastronomik açıdan dikkat çeker.
Memecik zeytin çeşidi, Aydın ve Muğla illerinin farklı yerlerinde yetiştirilir. Şimdiye kadar yapılan araştırmalar, tarih yolculuğunda bu çeşidin ilk defa Milas’ta kültüre alındığını ortaya koyuyor. Ayrıca iklim ve toprak özellikleri nedeniyle Milas’ta yetiştirilen memecik çeşidinin parmak izi gibi farklılıkları olduğu tahmin edilmekle birlikte bu konuda yapılacak bilimsel araştırmalara ihtiyaç var. Memecik çeşidinin, özenli bir şekilde erken hasat edilmesi ve soğuk işleme sonrasında uygun koşullarda saklanması yoluyla zeytinyağında 400-600 mg/kg polifenol elde edilmesi mümkün. Böylesi özenli bir üretim tekniği hem sağlık bileşenleri hem de gurme tüketim açısından büyük katma değer taşıyor.
Milas bölgesine ait zeytinyağlarının pek çok ödül aldığını biliyoruz. Bunun için nasıl bir yol izlendi, neler yapıldı? Sizin ne gibi katkılarınız oldu?
Neredeyim sorusu, bilinçli insanların, insanlık tarihinin ilk sorularındandır. 7’nci Milas Zeytin Hasat Şenliği’nde “Biz şu an neredeyiz” diye sorduğumuzda Milas’ın hem Karya uygarlığına hem de Menteşeoğulları Beyliği’ne (Beçin/Milas) başkentlik yaptığını, dünyanın en eski ve kadim zeytin bölgelerinden biri olduğunu görüyoruz. Bunun bir tesadüf olmadığının bilincinde olan Doç. Dr. Mücahit Taha Özkaya’nın (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü) bölgedeki çalışmaları derneğimize yol gösterici oldu.
Ödül alan bu kadar çok sayıda zeytinyağının başarı öyküsünün, derneğimizin GEKA projeleri kapsamında Muğla ilçelerinde üreticilere, hasatta ve fabrikada üretim esnasında dikkat edilecek konularla ilgili eğitimler vermeleri ile başladığını görüyoruz. Ayrıca böyle özenli üretilen zeytinyağlarını hem üreticilerin hem de tüketicilerin daha iyi tanımasını sağlamak, farkındalıklarını artırmak amacıyla zeytinyağı tadım konularında Zeytindostu Derneği olarak eğitimler verdik. Bu çalışmalara Muğla Büyükşehir Belediye Başkanlığı, Muğla İl Tarım Müdürlüğü, Muğla Ticaret Odası Başkanlığı, Muğla Ticaret Borsası Başkanlığı destekleriyle devam ediliyor.
Ayrıca Zeytindostu Derneği, zeytin konusunda ülkemizdeki en yetkin sivil toplum kuruluşu olarak dünyada uygulaması çok az görülen saha taraması sonucunda, Türkiye’ye 50 zeytinyağı tadımcısı kazandırmış bulunuyor. Zeytinyağı tadımcılığının sabır, emek ve ön yargısızlığa dair zihin terbiyesi gerektiren uzun bir yolculuk olduğu düşünüldündebu rakamın ne büyük anlam ifade ettiği daha iyi anlaşılıyor.
Bunun yanı sıra Muğla Büyükşehir Belediye Başkanlığı, Muğla Ticaret Borsası Başkanlığı ve Zeytindostu Derneği işbirliğiyle Muğla Duyusal Analiz Laboratuvarı ile birlikte Sürekli Eğitim Merkezi kuruldu. Burada yaklaşık 3000 kişiye eğitim verildi. Bu çalışmalar sonucunda Muğla’dan 16 marka zeytinyağı, Zeytindostu Derneği tarafından düzenlenen 11’inci Naturel Sızma Zeytinyağı kalite yarışmasında ödül aldı. Bu eğitimler sonucunda son yıllarda yurtdışındaki yarışmaların hemen hemen hepsinden yüksek puanlar, memecik zeytininden elde edildi. Yurtdışındaki tadım uzmanları Türkiye’deki zeytinyağlarından bahsederken memecik zeytinyağının farklı bir aromaya sahip olduğunu heyecanla söylüyorlar.
Zeytinyağı kalite ödüllerindeki kriterler nelerdir?
Gerek ülkemizde, gerekse dünyada zeytinyağı kalite ödüllerindeki temel ilke kimyasal analizleri tamamlanmış zeytinyağlarının duyusal açıdan kusursuz olması esasına dayanıyor. Bu ödüller incelendiğinde, zeytinyağındaki olumlu özellikler olan meyvemsilik, acılık ve yakıcılık açısından güçlü özelliklere sahip zeytinyağlarının yüksek puan aldıkları görülüyor. Öte yandan aldığı puan ne olursa olsun kusursuz bir zeytinyağının çok değerli olduğu unutulmamalı.
Dünyadaki zeytinyağı ile öne çıkan (İspanya, İtalya, Yunanistan gibi) diğer ülkelerle kıyaslandığında ülkemizdeki zeytinyağı kalitesi hakkında neler söylemek istersiniz?
Öncelikle şunu vurgulamak isteriz; ülkemiz zeytinyağlarının, özenli şekilde üretildiğinde, diğer ülkelerle kıyasta asla geri kalmadığını kesinlikle biliyoruz. Dünyanın miktar açısından en büyük üreticisi İspanya… Zeytinyağında kalite konusu ise ‘gurme’ kalitede üretim yapan İtalya ile başladı. İtalya’nın zeytinyağı ticaretinde bu şekilde edindikleri yeri gören İspanyol kooperatifleri, ürettikleri ‘ucuz’ zeytinyağının yanında butik üretime de başladılar. İç pazardaki tüketimi çok yüksek olduğu için dünya zeytinyağı ticaretinde küçük paya sahip olan Yunanistan’ın ise son zamanlarda ‘sağlık için zeytinyağı’ üretmek için faaliyetlerde bulunduğunu gözlemliyoruz.
Zeytinin anavatanı ülkemizin zeytin çeşitlerinin kaliteli üretim ve depolama süreçleri sayesinde dünyada hak ettiği konuma geleceğine inanıyoruz. Bu konuda ilgili bakanlıkların, üniversitelerin, araştırıcıların ve sivil toplum kuruluşlarının interdisipliner bir anlayış içinde çalışmasına ihtiyaç duyuyoruz.
Muğla bölgesindeki yangınlar bu yılki verimi ne kadar etkiledi? Üreticilere destek anlamında neler yapıldı/yapılmalı?
Yanan zeytinliklerin etkilenme miktarına bağlı olarak verimin azaldığını gözlemliyoruz. Yanan zeytin ağaçlarında sulama yaparak yeni sürgün vermesini bekleyen üreticiler, mart ayına kadar olan süreçte artık normal budama yapabilir. Sürgün veren dallar sürmeyen yerden kesilerek kuru dallar çıkartılır. Normal bakıma devam edilir. Böylece zeytin ağacı kendini toparlayacaktır.
Bir zeytinyağının kaliteli olup olmadığını nasıl anlarız? Tüketiciler zeytinyağı alırken nelere dikkat etmeli?
Naturel sızma zeytinyağının kaliteli olup olmadığını anlamak için tüketicinin bilmesi gereken, zeytinyağının duyusal özellikleridir. Duyusal olarak meyvemsilik, acılık ve yakıcılık özellikleri yanında kusurları ‘sıfır’ olmalı. Yani kusur içermemeli. Tüketiciler zeytinyağını satın alırken; renkli cam şişede, vidalı kapaklı ve markalı ürünleri tercih etmeli. Plastik ve şeffaf şişelerdeki zeytinyağlarından uzak durmalı. Özellikle yol kenarlarında plastik şişelerde, güneşin altında satılan zeytinyağlarının sağlık açısından son derece tehlikeli olduğu bilinmeli. Zeytinyağı şişelerinin etiketlerindeki bilgileri dikkate almaları, son kullanma tarihi geçmiş olan ürünleri tercih etmemeleri de önemli…