Lezzetli ve besin değeri yüksek etiyle denizlerimizin en güzel balıklarındandır sinarit. Sait Faik, ‘Sinarit Baba’ öyküsünde “Pırıl pırıl eleğimsağma rengi pullarıyla ağır ağır, muhteşem, bir İlkçağ kralı gibi zengin, cömert, asil ve zalim mantosu ile dolaşır mı kim bilir?” diye sormuyor boşuna…
Bilimsel Adı: Dentex dentex
Avrupa’da Bilinen Adı: Common dentex
Bulunduğu Denizler: Ege ve Akdeniz
En Lezzetli Zamanı: Temmuz-ağustos
Yaşam Süresi: 30 yıl Minimum
Avlanma Boyu: 35 cm
Maksimum Uzunluk: 1-1,5 m
Maksimum Ağırlık: 15-20 kg
Mercan balıkları ailesinden (Sparidae) sert, güçlü, az bulunan ve iri bir balık olan sinarit, eti çok lezzetli, olta avcılığı en zevkli balıklardan biridir.
Akdeniz’de iki farklı türü daha bulunuyor. ‘Dentex gibbobus’ bilimsel adı ile bilinen pembe sinarit veya antenli sinarit de denen türü, sık sık trança ile aynı adla anılıyor. Bazı kaynaklar bu balığı trança, mercan olarak tanıtılan balığı da yalancı trança olarak anlatır. Boyları 1,5 metreyi bulur. 20 – 30 cm arasında olanlarına sinarit palazı denir. Sinaritler ilkbaharda ürer ve küçük sürüler halinde yaşarlar.
Sinaritin vücudu elipse benzer şekilde, iyi işlemiş kalın iri pullarla kaplıdır. Alnında pul yoktur. Sırtından karnına doğru giderek açılmak üzere rengi, sarı, bej, pembemsidir ve beyaz karınlıdır. Çoğu zaman vücudunda menevişler görülür. Solungaç kapaklarında sarı renk bulunur. Başı vücuduna oranla iridir, gözleri normal büyüklüktedir. Ağzı büyük, dudakları kalındır. Bütün bu özellikler sanki yüzüne acımasız, sert bir ifade verir. Çenesi çok kuvvetlidir, ağzında konik batıcı dişler vardır ve bu dişleriyle midyeleri kırıp açabilir, iğneleri kolaylıkla parçalayabilir. Sırt yüzgeci tek ve uzundur; ensesinden kuyruk yakınına kadar devam eder; ön taraflarda zararsız dikenleri vardır. Tüm yüzgeçleri iyi geliştiği için mükemmel manevra yeteneğine sahiptir.
30 – 300 metre derinliklerde yaşayan sinaritler, yüzme kesesine sahip balıklardandır. İlkbaharda ürerler, Akdeniz’de mayıs ayı sinaritlerin üreme ayıdır. Üreme sırasında yumurtalar rastgele ortama atılır. Bazı sinaritler çift cinsiyetlidir (hermaphroditic) yani hem dişilik hem erkeklik özellikleri gösterirler. Aslında bu, başka balıklarda da sıkça görülen bir durum. Genç yavrular küçük sürüler halinde yaşarlar, iri balıkların da ufak sürüler oluşturdukları görülür.
Bulunduğu yerler
Doğu Atlantik’te İspanya, Kanarya Adaları civarı, Senegal, Moritanya kıyılarına kadar olan kısımlarda, Kuzey Afrika kıyılarında ve Akdeniz’de bulunur. Denizlerimizde ise Ege ve Akdeniz’de rastlanır. Bir zamanlar Marmara Denizi’nde de bolca bulunduğu söylenen sinarit, çevre kirliliği, aşırı ve bilinçsiz avcılık, dinamitle avlanma gibi yöntemlerden dolayı artık Marmara’ya uğramaz oldu. Saros Körfezi, Ayvalık ve Sığacık Koyu, Kemer, Kaş gibi Kuzey Ege ve Akdeniz’in pek çok yerinde avlanabilir. Sinarit taş balıkları grubundan sayılır, aynı zamanda derin su balığıdır, kıyılarda dolaşmaz. Karagöz, levrek gibi balıkları yüksekçe bir yerden gözlemleyip görebilmek mümkünken sinarit için bu geçerli değildir. Yazları 30 – 50 metre derinliklere sokulur, kışları hava soğuyunca 300 metreye varan derinliklere çekilir.
Sinarit avlayabilmek için balığın yaşadığı civarı bilmek, bir kere bulundu mu o bölgeyi kaybetmemek gerekir. Sinarit taş balıklarından sayılsa da diğer taş balıklarından farklı olarak sığlıklara sokulmaz, derin su balığıdır. Taşlık, kayalık sahillerin, denize dik inerek yarlar oluşturan kıyıların çevresinde 30 metre veya daha derinlikteki kayalık, taşlık, sert dibi olan yerlerde; akıntı alan burun başlarında aranmalıdır. Deniz dibindeki yar başları de sinarit için uygun yerlerdir. Ben burada bir kere daha deniz dibinin yapısını incelemek ve balığı bulmakta bize yardımcı olabilecek balık bulucuların işe yarayabileceğini belirtmek isterim. Kumluk, batak dipli yerlerde sinarit aramak boşa vakit harcamaktır.
Akdeniz’de mayıs ayı sinaritlerin üreme ayıdır. üreme sırasında yumurtalar rastgele ortama atılır.
Beslenmesi ve avcılığı
Yumuşakça (midye ve salyangoz), eklem bacaklılar (karides, yengeç ve ıstakoz) ve kafadan bacaklılar (ahtapot, sübye, kalamar) ile beslenir. Yapay yemler ve balık kullanılarak çiftliklerde yetiştirilir. Ülkemizde çiftliklerde üretilen sinaritler yurtdışı ve yurtiçinde tüketiliyor. Av sırasında kullanılan başlıca yemler karides, çağanoz, yengeç, sübye, kalamar, iskorpit, gelin balığı, zargana, hani, izmarit, tekir, gelincik, kaya, uskumru vonosu, istavrit, sardalya, hamsi ve kolyozdur. Av şekline göre bu yemler canlı veya cansız olarak kullanılır. Yem balıkların daha çok yavru olanları seçilmelidir, özellikle canlı yem büyük avantaj sağlar. Yaralı, aksayan balık gören sinarit hiç dayanamaz ve hemen saldırır. Sinaritin oltaya vuruşu çok serttir, oynamaz, sert bir vuruşla adeta oltayı elden uçurarak yeme saldırır. Oldukça güçlü ve mücadeleci bir balıktır, uzun süre mücadele eder, kolay teslim olmaz. Bir dip balığı olan sinarit avında doğal olarak dip takımları kullanılır.
Avcılığı doğal yemli v e yapay yemli olarak ikiye ayrılır. Ama her iki tür avcılıkta takım aynı olduğundan değişenin sadece doğal yem yerine takılan yapay yemdir. Avlanma yöntemleri dip sürütmesi (uzun olta), zokalı takım ve parakete şeklindedir.
Boy – ağırlık ilişkisi
Kısaca 10 cm boyda, 12.5 gr gelen sinarit hızla büyüyerek 20 cm’de 105, 30 cm de 365, 40 cm’de 878, 50 cm’de 750 gram, 75 cm’de 6, 100 cm’de 14.5 kg geliyor.
İlk üreme yaşı
Sinaritler ikinci yaştan sonra erginleşmeye başlıyor, bazı balıklarda bu 4’üncü yaşa kadar uzuyor. En küçük erişkin sinarit 33 cm boya ve yaklaşık 400 gram ağırlığa sahipken, bu boy ve ağırlıklar 40 cm’ye ve 850 grama kadar çıkabiliyor.
Sinarit Baba
Sait Faik Abasıyanık, ‘Sinarit Baba’ adlı öyküsünde sinaritten şöyle bahsediyor: “Otuz sekiz kulaç suyun altındaki derin sessizliğe, dibindeki dallı budaklı kayalara yedi rengin en koyusu girer mi şimdi? Sinarit baba döner mi avdan? Pırıl pırıl, eleğimsağma rengi pullarıyla ağır ağır, muhteşem, bir İlkçağ kralı gibi zengin, cömert, asil ve zalim mantosu ile dolaşır mı kim bilir? Altunu, zümrüdü, incisi, mercanı, sedefi lacivertliğin içinde yanıp yanıp sönen sarayını özlemiş, acele mi ediyordur.”
Yaş – boy ilişkisi Sinaritlerin yaşa göre boyları:
0 —21 cm
1 —27 cm
2 —33 cm
3 —38 cm
4 —42 cm
5 —46 cm
6 —50 cm
8 —56 cm
10 –-62 cm
15 –71 cm
20 –-76 cm
Sağlığımıza faydaları Düşük enerji ve yüksek protein kaynağı olan sinaritin 100 gramını yağsız olarak fırında pişirirseniz, yaklaşık 170 kalori, 19 gr protein alırsınız ve günlük protein ihtiyacınızın yüzde 39’unu karşılarsınız. Kilo vermek isteyenler için de ideal bir tercih. Kroner kalp hastalığı ve kanserle savaşmak için omega 3 / omega 6 oranının 0,25’ten büyük olması istenir. Sinaritin omega 3 / omega 6 oranı 1,24, EPA ve DHA oranı oldukça yüksek. Kalp sağlığı için önerilen EPA ve DHA miktarı, 100 gr sinarit tüketilerek sağlanabilir. Özellikle çocuk gelişiminde zekâ fonksiyonlarının artırılması için de omega 3 tüketiminin artırılması gerektiği biliniyor. Hamilelik dönemlerinde yeterli miktarda omega 3 yağ asitlerini alan annelerin erken doğum risklerinin azaldığı, bu annelerin çocuklarının beyin hücrelerinin ve görme yeteneklerinin diğer çocuklara nazaran daha fazla geliştiği saptanmış. Depresyondaki insanların ve kanserli hastaların tedavisinde omega 3 yağ asitleri önemli derecede rol oynuyor.
Sinarit, eti çok lezzetli bir balık olduğu için küçük parçalara bölünerek ızgarası, buğulaması yapılabilir. mangalda ve fırında pişirilebilir.
Çağımızın sağlık problemlerinin başında stres geliyor. Stres aynı zamanda cilt hastalıklarından kalp ve damar hastalıklarına, kansere kadar pek çok hastalığın etkeni olarak görülüyor. Kronik stres ve stres hormonları kortizol, adrenalin, nöroepinefrinin vücutta artmasıyla yaşlanma hızlanıyor. Omega 3 yağ asitleri stres ve kortizol hasarı ile mücadele ediyor, bu hormonların seviyesini düşürerek stresi engelliyor. Aynı şekilde sinir hücre ağının aktarımına serotonin ile birlikte yardımcı oluyor. Antienflamatuar etkilerini göstererek beyin hücrelerinin kaybının önlenmesinde de faydalı. Depresif bozukluk ve bipolar bozuklukları olanlarda omega 3 seviyesinin düşük olduğu tespit edilmiş.
Omega 3 yağ asitleri, vücuttaki iltihabı azaltarak, birçok hastalığa neden olabilen erken ölüm riskini düşürüyor. Diyette omega 3 yağ asitleri düzeylerini yüksek, omega 6 yağ asitleri düzeylerini de düşük tutmak; metabolik sendrom, depresyon ve anksiyete belirtileri, çeşitli kanser türleri, erken ölümle ilgili karaciğer ve böbrek hastalıklarını önlemede yardımcı olabiliyor. Omega 3’ün antiobeziteyi etkilediğine ve önlediğine dair iddia edilen çalışmalar da mevcut Pişirme şekilleri Eti çok lezzetli olan sinarit büyük bir balık olduğu için küçük parçalara bölerek ızgarası, buğulaması yapılabilir. Ayrıca mangalda ve fırında pişirilebilir. Çok fazla baharata gerek kalmadan kendi lezzeti ile tüketebilirsiniz
Yazı:Dr. İlkay Gök (Okan Üniversitesi Gastronomi Bölümü Başkanı)