Sabah kahvaltılarının vazgeçilmezi bal, içine girdiği her tarifi şifalandırıyor, lezzetlendiriyor… İştah açıcı tartlar, sevimli kurabiyeler, arzu nesnesi pankekler… Hepsinde onun parmağı var…
“Bal tutan parmağını yalar”, “Bal bal demekle ağız tatlanmaz”, “Bedava sirke baldan tatlıdır”… Atasözlerine bile konu olmuş bal, Cilalı Taş döneminden bu yana, insan yaşamının ve ekonominin önemli bir parçası olmuş. İspanya Valencia’da bir mağarada bulunan, İsa’dan önce 6 bin yılına ait bir duvar resminde, bal yapan arılar ve o balı toplayan tarih öncesi bir insanın resmedilmiş olması, balın tarihinin ne kadar eskilere dayandığını kanıtlıyor. Belli ki dönemin insanları, belki de yaşamlarını büyük bir tehlikeye atarak, ağaçlara tırmanıp arı kovanlarındaki balları besin olarak kullanmışlar.
Bal, arılar tarafından çiçeklerden ve meyve tomurcuklarından alınarak yutulan nektarın, arıların bal midesi denilen organlarında invertaz enzimi sayesinde kimyasal değişime uğramasıyla oluşan ve kovandaki petek hücrelerine yerleştirilen çok faydalı bir besin.
Balın rengi, şeker dengesi ve tadındaki farklılık tamamen toplanan nektarlardan kaynaklanıyor. Kokusunu ise çiçeklerdeki aromalı uçucu yağlar veriyor ki bu, aynı zamanda çiçeklerin kokularını sağlayan yağ.
Bal üretiminde ½ kg ham nektarı toplamak için 900 bin arının bir gün boyunca çalışması gerekiyor. Toplanan bu nektarın ise ancak bir kısmı bala çevrilebiliyor. Elde edilen balın miktarı, getirilen nektarın şeker konsantresine bağlı. Bal; nem, güneş ışığı, kaynatma gibi sıra dışı bir etkiye maruz kalmadıkça bozulmuyor ve zaman faktöründen etkilenmiyor.
Bal çeşitleri arıların olduğu bitki örtüsüne göre ve yörenin adına göre isimler alıyor. Çam balı, kestane balı gibi ballar bulunduğu yöredeki bitki örtüsüne göre bal çeşitleri sınıfına giriyor. Örneğin, Anzer balı ismini Rize’de bulunan Anzer Yaylası’ndan alıyor.
Bal çeşitleri
Kestane balı
Çam balı
Ayçiçek balı
Narenciye balı
Kekik balı
Lavanta balı
Ihlamur balı
Çiçek balı
Anzer balı
Petek bal
Süzme bal
Karakovan balı
Yulaflı, ballı
muzlu Süt
Malzemeler
200 gr yulaf
250 ml süt
1 adet muz
150 gr çiçek balı
100 gr kuru üzüm
100 gr kuru kayısı
100 gr badem
Yapılışı
Orta derinlikte bir kâsenin içerisine yulafı yerleştirin. Kuru kayısıyı, bademi ve kuru üzümü küçük parçalar halinde yulafın içerisine ekleyin. Üzerine sütü ilave edin. Muzları doğrayın ve üzerine ekleyin. Çiçek balı ile taçlandırın.
Çiçek Balı
Çok farklı ve karışık çiçek bitki örtüsünün bir arada bulunduğu yerlerde üretiliyor. Yani yoğunluk olarak farklı bir çiçeğin ağır basmadığı yerlerde üretilen bal, çiçek balı oluyor. Örneğin kestane ağaçlarının olduğu bir yerde çiçek balı üretimi yapmak zor. Çünkü arılar nektar toplarken gidip kestane ağaçlarından da bal toplayacağı için kestane balının kokusu ağır basıyor. Ama arıların nektar topladığı yan kollarda bulunan çiçekler normal çiçek bitki örtüsünü değiştirmeyecekse, arılar yine farklı ağaç ve bitkilerden nektar alabiliyor.
Armutlu Ballı Tart
Malzemeler
1/2 su bardağı tereyağı (katı halde)
1/2 su bardağı labne peynir
1.5 su bardağı un
3 armut (soyulmuş ve dilimlenmiş)
1/4 bardak portakal suyu
1/2 su bardağı çam balı
1 tatlı kaşığı tarçın
1/4 çay kaşığı hindistancevizi
1/4 çay kaşığı kakule
1.5 çorba kaşığı mısır nişastası
Yapılışı
Tereyağı ve labne peynirini unun içine ekleyin ve pürüzsüz bir hal alana kadar blender’la karıştırın. Avcunuzda sıktığınızda bir top şeklini alabiliyor olması lazım. Yuvarlak bir tepsinin içine hamuru yayın, plastik bir torbayla üstünü kapatın ve en az bir saat buzdolabında soğutun. Dilimlenmiş armutları portakal suyunun içine koyun. Mikserde bal, tarçın, hindistancevizi, kakule ve mısır nişastasını çırpın. Bal-baharat karışımını armutların üstüne dökün ve bir kenara koyun. Fırınınızı önceden 190 dereceye ısıtın. Hamurunuzu tart kalıbınızın veya borcamınızın içine alın (hafifçe yağlanmış olması çıkartırken avantaj sağlayacaktır). Eğer borcam kullanacaksanız kenarlarını kıvırarak tart şekli verebilirsiniz. Üstüne hazırladığınız meyveleri düzgünce yerleştirerek süsleyin. Yaklaşık 30 dakika kadar önceden ısıtılmış fırında pişirin. Tartı fırından çıkardıktan sonra üzerini bal ve tarçın ile süsleyin.
Çam Balı
Ülkemizde en çok Ege Bölgesi’nde, ağırlıklı olarak da Muğla’da bulunan sarıçamlardan elde edilen çam balı floraya göre bal çeşitlerine giriyor. Belli dönemlerde çam ağaçlarının salgıladıkları bu salgı ile arılar bal yapıyor. Çam balı arıların çiçek poleninden değil, Akdeniz ve Ege iklimine mahsus bazı çam ağacı türlerinin gövdesinde yaşayan bir aracı böceğin salgısını kullanarak ürettiği müstesna bir bal. Dünyada sadece Türkiye ve Yunanistan’da bulunuyor.
Kepekli Üzümlü Ballı Kurabiye
Malzemeler
1 adet yumurta
1 çay bardağı soğuk su
1 çay bardağı kestane balı
2 yemek kaşığı fındık yağı
1 paket vanilya
Yarım paket kabartma tozu
1 çay bardağı kuru üzüm
Aldığı kadar kepekli un
Tarçın
Yapılışı
Hamur yoğurma kabına fındık yağı, yumurta, vanilya, su ve kestane balını koyarak karıştırın. Ardından yumuşak kıvamda bir hamur elde edene kadar kepekli unu az az ilave edin. Güzelce karıştırıp biraz yoğurun. Kabartma tozu, tarçın ve kuru üzüm ekleyin. İstediğiniz büyüklükte parçalar kopararak yine istediğiniz şekli verin. Fırını 190 dereceye ayarlayın. Yağlı kâğıtlara dizilen kurabiyeleri fırına sürün.
Pişirme süresi 15-20 dakika.
Kestane Balı
Genel olarak sahil kesimlerinde ve deniz gören bölgelerde, ağırlıklı olarak da kestane ağaçlarının içine arı kovanlarını koyarak elde edilmiş olan bir bal türü. Günümüzde çoğunlukla İstanbul, Bursa, Kastamonu, Sinop gibi illerde kestane balı üretimi ve satışı yapılıyor. Kestane; fagaceae familyasının ballı olarak bilinen üç türünden biri. Koyu kahve renkli, buruk, biraz acı ve kestaneye özgü tadı ve kokusu olan bu bal, antiseptik özelliğiyle tanınıyor. Yaklaşık 30 metre yükseklikte olan dalların çiçeklenme zamanı haziran ve temmuz ayları. Bal arısı kestaneden hem polen hem nektar hem de salgı topluyor. Arılar kestaneden nektar toplarken tozlaşmayı da sağlayarak kestane üretimine katkıda bulunuyor. Bitkinin balı da meyvesi gibi koyu kahve renkli oluyor. Yavaş kristalleşiyor, kristalleştiği zaman çok ince granüller oluşturuyor.
Ballı Şekersiz Pankek
Malzemeler
1 tane yumurta
1 kahve fincanı narenciye balı
2 yemek kaşığı sıvı yağ
1 su bardağı süt
1.5 su bardağı un
1 paket kabartma tozu
1 paket vanilya
1 parça tereyağı
Yapılışı
Bütün malzemeleri bir kapta kek kıvamına gelene kadar çırpın, teflon tavanızı ocağın en büyük gözünde kızdırıp ocağı en kısık dereceye alın. Tavaya kaşık yardımıyla hamur dökün ve göz göz olunca çevirin. Diğer tarafını da pişirip ocaktan alın, hamur bitene kadar aynı işlemi tekrarlayın. Bir tavaya üç tane pankek sığıyor, bir kaşıktan fazla dökerseniz daha büyük olur ve birbirine değer. Ama eğer daha büyük yapmak istiyorsanız tek tek hazırlayın. Bu hamurdan yalancı waffle da yapabilirsiniz. Pankekleri üst üste yerleştirin, üzerine tereyağını koyun ve narenciye balı ekleyin. Şimdiden afiyet olsun.
Narenciye Balı
Genel olarak limon, mandalina ve portakal bahçelerinde bulunan ağaçların çiçeklerindeki nektarlardan elde edilen bal türü. Ülkemizde üretimi daha çok Akdeniz Bölgesi’nde yapılıyor. Narenciye balı berrak bir görünüm ve kendine özgü narenciye çiçeğinin yoğun aromasına ve kokusuna sahip. Tatlılığı ve kalıcı tadı ile yüksek, akışkan ve ağızda hızlıca dağılabilen bir dokusu var.
Yazı ve tarifler: Türev Uludağ
Fotoğraflar: Haldun Hakan Cüzdan